ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ (8)

Συνέχεια από: Δευτέρα 5 Φεβρουαρίου 2018

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ 

Και ο Χριστιανικός Πλατωνισμός.

Του Salvatore Lilla.

         

4. Οι Καππαδόκες Πατέρες!

        

  Όποιος έχει οικειότητα με την Χριστιανική Θεολογία των πρώτων αιώνων γνωρίζει πολύ καλά ότι σύμφωνα με τους Καππαδόξες Πατέρες ο Θεός είναι ταυτοχρόνως μία μονάδα τριαδική και μία τριάδα μονάδα. (Μονάς η εν Τριάδι), καθώς Αυτός είναι "ένας" στην ουσία του, στην Θεότητα του, στην δύναμή του και στην θέλησή του και τριαδικός στις δικές Του τρείς διαφορετικές υποστάσεις ή πρόσωπα! και ότι αυτή η εννοιολόγηση, επίσημα ανακοινωμένη απο τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό κατά την διάρκεια της Συνόδου της Κων/πόλεως το 381, έχει τον σκοπό να απαντήσει, απο το ένα μέρος στον Σαβελλιανισμό και στον Εβραϊσμό, που μειώνουν την διάκριση ανάμεσα στα τρία πρόσωπα και απο το άλλο στον αρειανισμό, στον τριθεϊσμό και στο μεταφυσικό σύστημα του Πλωτίνου, το οποίο χώριζε την βασική ενότητα του Θεού Πατρός υποτάσσοντας την δεύτερη υπόσταση στην πρώτη και την τρίτη στην δεύτερη! (Νουμένιος, Πλωτίνος και οι τριθεϊστές είχαν φτάσει να διατυπώσουν την έννοια τριών ξεχωριστών Θεών, μία θεωρία την οποία απέρριψε με οργή ο Γρηγόριος και οι Καππαδόκες) [Οι φιλόσοφοι αυτοί δέν μιλούσαν για τον άκτιστο Θεό, όπως δέν θα μπορούσαν, αλλά για το θεϊκό στοιχείο της ψυχής, για το κατ'εικόνα και καθ'ομοίωσιν το οποίο ονόμασαν Θεότητα]. Δύο σημεία, κατά την γνώμη μου μπορούμε να τονίσουμε, αφήνοντας τις πολυσυζητημένες θέσεις , που ακόμη προβληματίζουν. Κατ'αρχάς η έννοια του Θεού σαν μονάδα τριπλή δηλαδή σαν μία τριάδα η οποία είναι και ενότης δέν είναι μία πρωτότυπη ανακάλυψη του Θεολογικού στοχασμού του Γρηγόριου Νύσσης και του Γρηγορίου του Ναζιανζηνού, αλλά έχει τον πρόδρομο της στους Χαλδαϊκούς χρησμούς και στην περίοδο μετά τον Πλωτίνο, στην σκέψη τού Πορφύριου. Κατά δεύτερο λόγο, παρά την κατηγορηματική απόρριψη τής ιεραρχικής δομής τού συστήματος τού Πλωτίνου, οι Καππαδόκες Πατέρες δέν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν μερικά ουσιώδη σημεία τής σκέψης του Πλωτίνου και τού Πορφύριου όταν θέλουν να δείξουν μερικές απο τις ιδιότητες των τριών Υποστάσεων τής Τριάδος ή να προσδιορίσουν τους νόμους, οι οποίοι προορίζονται να ρυθμίσουν τις αμοιβαίες τους σχέσεις.

          Σ'ένα απόσπασμα των Χαλδαϊκών χρησμών (απ.26) βρίσκουμε την έκφραση "μονάδα τριπλή" και σε ένα άλλο (απ. 27) είναι εξίσου άξια προσοχής η φράση "λάμπει σε όλον τον κόσμο η Τριάδα η οποία στηρίζεται απο την μονάδα". Ο ανώνυμος τού σχολίου στον Παρμενίδη, τον οποίο ο P.Hadot ταυτίζει δικαίως με τον Πορφύριο, αναφέρεται ανοιχτά σ'αυτό το δόγμα και το οικειοποιείται : "άλλα [οι χαλδαϊκοί χρησμοί]....δέχονται....ότι η δύναμις και ο νούς ενώνονται στην απλότητα του" (Στον Παρμ. IX, 1-4), "το ένα είναι ένα και απλό όσον αφορά την πρώτη του σημασία....αλλά δέν είναι ούτε ένα ούτε απλό όσον αφορά την ύπαρξί του, στην ζωή του και την σκέψη του" (XIV, 10-2, 15-6). Στην μετά-πλατωνική φάση τού στοχασμού του, όπου είναι σημαντική η επήρρεια τών Χαλδαϊκών λόγων, ο Πορφύριος τοποθετεί επομένως στην κορυφή τού μεταφυσικού του συστήματος, όχι το απόλυτο "ενα" τού Πλωτίνου, το οποίο δέν δέχεται καθαυτό κανέναν διαχωρισμό οποιουδήποτε τύπου (Eν. V 3,15), αλλά ένα τριπλό "ένα" δηλαδή μία τριάδα νοητή αποτελούμενη απο την ύπαρξη (η οποία αντιστοιχεί στον Πατέρα των Χαλδαϊκών λόγων), απο την δύναμη ή ζωή και απο τον νού της ή τήν νοητική δραστηριότητά της (η οποία αντιστοιχεί στον "Πατρικό νού" των Χαλδαϊκών λόγων). Ο Hadot δικαίως σημειώνει ότι ο Πορφύριος δέν τοποθετεί το Ένα υπεράνω αυτής της Τριάδος. Ότι αυτή είναι η θεωρία τού Πορφύριου επικυρώνεται άμεσα απο τον Πρόκλο και τον Δαμάσκιο και εμμέσως απο τον Αυγουστίνο.

          Ο Πρόκλος στηριζόμενος στην Πλωτίνειο εννοιολόγηση τού "Ενός" η οποία αποκλείει κάθε διαχωρισμό, δέν κρύβει την κριτική του απέναντι στην θέση τού Πορφύριου: "είμαστε πολύ μακρυά απο του να πούμε ότι η κορυφή τού νοητού κόσμου είναι ο "πρώτος Θεός"-εγώ γνωρίζω ότι μερικοί οι οποίοι διακρίνονται στην Θεολογία υποστήριξαν μία τέτοια εννοιολόγηση. Είμαστε δέ επίσης πολύ μακρυά απο την ταύτιση τού Πατρός εκείνης της πραγματικότητος με την καθολική αιτία...ο Πατήρ είναι χωρισμένος στην δύναμί του και τον νού του, των οποίων λέγεται ότι είναι ο Πατέρας, και σχηματίζει μία τριάδα μαζί με αυτά (στον Παρμ. VI ) [Σύμφωνα με τον Hadot το ρήμα αντιδιήρηται (χωρίζει) το οποίο χρησιμοποίησε ο Πρόκλος στην περιγραφή του τής Πορφυρίου Τριάδος υπονοεί την σύνταξη τού Πατρός με την δύναμι του και με τον νού και επομένως τα τρία μέλη της Τριάδος καταλαμβάνουν το ίδιο επίπεδο. Αυτή η θεωρία κατέστη θεμελιώδης στην τριαδική θεολογία των Καππαδοκών και αποκλείει μία ιεραρχική κατάσταση των τριών υποστάσεων].

          Ο Δαμάσκιος ο οποίος τείνει να υιοθετήσει την θεωρία τού Ιάμβλιχου τής Πρώτης αρχής η οποία τοποθετείται μάλιστα πέραν τού "Ενός", είναι εξίσου αποφασιστικός στην απόρριψή του "θα έπρεπε ίσως να πούμε μαζί με τον Πορφύριο ότι η μοναδική καθολική αρχή είναι στην πραγματικότητα ο Πατήρ τής νοητής τριάδος;" Στηρίζεται επίσης και στον Ιάμβλιχο ο οποίος είχε απορρίψει την θεωρία τού Πορφύριου σχετικά με την ύπαρξη μιας διακρίσεως στο υπέρτατο νοητό.

          Ο Αυγουστίνος, απο την μεριά του, δέχεται καθαρά ότι δέν μπορεί να δώσει μία συγκεκριμένη ταυτότητα στο ενδιάμεσο μέλος το οποίο θέτει ο Πορφύριος ανάμεσα στον Πατέρα και τον Πατρικό νού (Πολιτεία του Θεού D.X, 23) Έχοντας ακόμη στον νού του το σύστημα του Πλωτίνου και χρησιμοποιώντας το σαν σημείο εκκινήσεως στην προσπάθειά του να ερμηνεύσει την Τριάδα του Πορφύριου, δέν κρύβει την εκπληξί του γύρω απο την φύση της πρώτης Τριάδος τού Πορφύριου τής μεταπλωτίνειου εποχής, ο οποίος θεωρεί σαν δεύτερο μέλος της τριάδος του όχι τον νού, αλλά την δυναμη ζωής (Στον Παρμ. XIV, 16, 17-21). Αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ να συγκρατήσουμε είναι ότι τα τρία διακεκριμένα και συντεταγμένα μέλη τής Τριάδος του Πορφύριου είναι επίσης και τα τρία μέλη τα οποία συνιστούν την πρώτη αρχή και σχηματίζουν μαζί μία ενότητα η οποία είναι καθαυτή απλή και υπεράνω τού αριθμού! Όπως πολυ σωστά παρατήρησε ο Beierwaltes αυτή είναι και η ιδέα η οποία βρίσκεται στην  βάση του ορθοδόξου δόγματος της Χριστιανικής Τριάδος. Η Θεότης η απολύτως απλή είναι μία μονάδα συνιστάμενη απο τρείς διακεκριμένες υποστάσεις, οι οποίες σχηματίζουν απαραιτήτως μία ενότητα, όχι μόνον επειδή έχουν την ίδια ουσία και την ίδια θέληση, αλλά επίσης επειδή κατοικούν η μία μέσα στην άλλη και αναμειγνύονται ανάμεσα τους χωρίς να μπερδεύουν τις διακριτές τους ιδιότητες!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.