ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ (7)

Συνέχεια από: Παρασκευή 8 Δεκεμβρίου 2017

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ

και ο Χριστιανικός Πλατωνισμός.

του Salvatore Lilla.

         

3. Κύριλλος Αλεξανδρείας και Θεοδώρητος Κύρου (συνέχεια).

         

Στο έργο του εναντίον τού Ιουλιανού, το οποίο είχε σαν σκοπό να απαντήσει στο έργο τού Ιουλιανού "Εναντίον των Γαλιλαίων", ο Κύριλλος θέλει να αποδείξει ότι το Χριστιανικό δόγμα τής Τριάδος το οποίο απορρίπτει ο Ιουλιανός, είναι παρόν στην Ελληνική φιλοσοφία. Ο Κύριλλος αναφέρει μαζί με πολλούς άλλους φιλόσοφους και χωρία τού Πλωτίνου και τού Πορφύριου! Δίνει μεγάλη σημασία στην πρώτη πραγματεία τής πέμπτης Εννεάδος "περί των τριών πρωταρχικών υποστάσεων" την οποία αναφέρει συχνά στο βιβλίο του! Για το θέμα μας πάντως, ανάμεσα σε όλες αυτές τις αναφορές, ξεχωρίζει στο βιβλίο Ι, εκείνη των δύο χωρίων απο την ιστορία τής φιλοσοφίας τού Πορφύριου. Το πρώτο χωρίο αναφέρεται και απο τον Δίδυμο. Στο δεύτερο ο Πορφύριος αναφέρει το μέρος τής δευτέρας πλατωνικής επιστολής η οποία αφορά τους τρείς βασιλείς. Θα μεταφέρουμε εδώ το κείμενο τού μέρους τού Κυρίλλου όπου διακρίνονται τα δύο χωρία τού Πορφύριου [P.G 76. 553 B4...+556Α1]

          "Αυτά τα χωρία αρκούν για να αποδείξουν επαρκώς ότι και αυτοί [οι Έλληνες φιλόσοφοι] είχαν στον νού τους τον μονογενή λόγο τού Θεού. Αλλά κατά την γνώμη μου, σε όσα έχω πεί είναι επίσης αναγκαίο να προσθέσω τις δηλώσεις τους για το Άγιο Πνεύμα! Στην έκθεση τών απόψεων τού Πλάτωνα ο Πορφύριος λέει: "Η Θεία ουσία προοδεύει μέχρι τίς τρείς υποστάσεις. Ο υπέρτατος Θεός είναι το αγαθό. Μετά απο αυτόν, ο δημιουργός έρχεται σαν δεύτερος και η ψυχή του κόσμου έρχεται σαν τρίτη! Και πράγματι η Θεότης προοδεύει μέχρι την ψυχή " [Ιστ. φιλ. απ. 16 Nauck].

          Λέγοντας αυτό, δηλώνει καθαρά ότι η ουσία τού Θεού εκτείνεται σε τρείς πραγματικότητες. Ο καθολικός Θεός είναι αληθινά το Ένα, αλλά όπως η γνώση η οποία το έχει σαν αντικείμενο Αυτός επεκτείνεται στην Τριάδα την Αγία και την ομοούσιο, δηλαδή στόν Πατέρα, στον Υιό και στο Άγιο Πνεύμα, το οποίο ο Πλάτων ονομάζει "ψυχή τού κόσμου" [Τίμαιος 30 b 4].

          Το πνεύμα ζωοποιεί και προοδεύει απο τον ζώντα πατέρα διαμέσου τού Υιού...Και ακόμη, τα ίδια πράγματα λέει ο Πορφύριος σχετικά με τον Πλάτωνα (Hist. Phil. απ.17 Nauck ) "αναφερόμενος σε κρυμένη μορφή σ'αυτές τις πραγματικότητες, ο Πλάτων δηλώνει : "όλα τα όντα βρίσκονται γύρω απο τον καθολικό βασιλιά και όλα τα όντα υπάρχουν σε σχέση μ'αυτόν, και αυτός είναι η αιτία όλων των ωραίων πραγμάτων. Οι πραγματικότητες της δευτέρας τάξεως ανήκουν στον δεύτερο βασιλιά, εκείνες της τρίτης στον τρίτο βασιλιά (Επ. ΙΙ. 312 e 1-4). Όλα τα όντα βρίσκονται επομένως γύρω απο τους τρείς βασιλείς, αλλά αυτά του πρώτου επιπέδου, γύρω απο τον καθολικό βασιλιά, του δευτέρου γύρω απο τον Θεό που προέρχεται απο τον πρώτο, και στο τρίτο γύρω απο τον Θεό που προέρχεται απο τον δεύτερο! Ξεκινώντας απο τον καθολικό βασιλιά ο Πορφύριος απέδειξε την καταγωγή των άλλων δύο απο τον ανώτερο και την κάθοδο και την μείωση των Θεοτήτων που έρχονται μετά την πρώτη, μέσω των λέξεων "στο πρώτο επίπεδο" στο "δεύτερο επίπεδο" και "στο τρίτο επίπεδο". Απέδειξε επίσης ότι όλα τα όντα προέρχονται απο μία μόνον αρχή και συντηρούνται απο αυτή. Αλλά οι ιδέες του δέν είναι τελείως ακριβείς: εξίσου με τους ακολούθους τών δογμάτων τού Άρειου, χωρίζει τις υποστάσεις και τις παρουσιάζει σαν υποταγμένες την μία στην άλλη, πιστεύει ότι η Αγία και ομοούσιος Τριάδα συνίσταται απο τρείς ξεχωριστούς Θεούς! Παρ'όλα αυτά δέν αγνοούσε εντελώς την αλήθεια"

          Όπως και ο Ευσέβιος, ο Κύριλλος πραγματοποιεί μία σύγκριση ανάμεσα στους τρείς βασιλείς της πλατωνικής επιστολής, τις τρείς υποστάσεις του Πλωτίνου και του Πορφύριου και τα τρία πρόσωπα της Χριστιανικής Τριάδος! Και διαφορετικά απο τον Ωριγένη αλλά όπως ο Δίδυμος, δέν διστάζει να ταυτίσει την ψυχή του κόσμου τού Πλωτίνου και του Πορφύριου με το Άγιο Πνεύμα. Οι μοναδικές δύο πλευρές τού συστήματος τού Πορφύριου που δέν είναι διατεθειμένος να δεχθεί, είναι η ιεραρχική κατάταξη των τριών υποστάσεων και ο διαχωρισμός τους. Πρόκειται για δύο δόγματα τα οποία κατά την γνώμη του, τείνουν πρός τον αρειανισμό. Σ'αυτόν τον τομέα είναι επι πλέον αξιοσημείωτος η καθαρή διατύπωση τής προόδου του Αγίου Πνεύματος απο τον Πατέρα μέσω του Υιού. (PG 76.553 C6).

          Το πρώτο απο τα δύο αποσπάσματα τής ιστορίας της φιλοσοφίας τού Πορφύριου (απ. 16 Nauck)το οποίο αναφέρθηκε σ'αυτό το πρώτο βιβλίο του "Ενάντια σοτν Ιουλιανό" αναφέρεται ξανά στο βιβλίο VIII (PG 76, 916 B 3-9). Προτού αναφερθεί στο κείμενο του Πορφύριου ο Κύριλλος φανερώνει την ίδια στάση την οποία συναντήσαμε στο βιβλίο Ι. : απο το ένα μέρος υπογραμμίζει την συμφωνία ανάμεσα στο νεοπλατωνικό σύστημα των τριών υποστάσεων και την Χριστιανική σύλληψη της Τριάδος, απο το άλλο, κρίνει την νεοπλατωνική κατασκευή, διότι δέν υπολογίζει την ιδέα της "ομοουσιότητος" και τοποθετεί τις τρείς υποστάσεις σε τρία διαφορετικά ιεραρχικά επίπεδα (PG 76. 913 D3).

          "Και αυτοί (οι Νεοπλατωνικοί) υποθέτοντας την ύπαρξη των τριών υποστάσεων σαν καταγωγικών αρχών (των τριών αρχικών υποστάσεων) και δηλώνοντας ότι η ουσία του Θεού επεκτείνεται μέχρι αυτών των τριών πραγματικοτήτων, μερικές φορές χρησιμοποιούν τον όρο "τριάδα" και συμφωνούν μ'αυτόν τον τρόπο με τις Χριστιανικές θέσεις. Τίποτε δέν θα παρουσίαζε καποιο σφάλμα στο σύστημα τους εάν είχαν αποδόσει την έννοια τού "ομοούσιου" στις τρείς υποστάσεις. Μ'αυτόν τον τρόπο η Φύσις της Θεότητος θα είχε συλληφθεί σαν Μία, και η τριαδικότης της δέν θα συνεπάγετο μία διαφορά της Φύσεως. Οι τρείς υποστάσεις δέν θα είχαν αναφερθεί ως  κατώτερες η μία απο την άλλη. Και πράγματι τοποθετούν την πρώτη αιτία στο πιό υψηλό επίπεδο και την θεωρούν απολύτως σταθερή, ακίνητη, και αδρανή. Βεβαιώνουν ότι είναι το αγαθό. Η νόηση γεννάται απο αυτή και θεωρώντας την, γίνεται τέλεια. Ονομάζουν αυτή την νόηση "δεύτερο Θεό" και δημιουργό τού σύμπαντος, η οποία έρχεται αμέσως μετά την "πρώτη αρχή", αλλά την υποτάσσουν, τοποθετώντας την σε ένα δεύτερο επίπεδο σε σχέση με τον δεύτερο Θεό. Αναφέρουν λοιπόν την ψυχή τού κόσμου σαν τρίτη: αυτή δέν λαμβάνει την τελειότητα της απο τον εαυτό της, αλλά γίνεται πιό θεϊκή και πιό δυνατή στην παραγωγή  της ζωής, χάρη στην σχέση της με την υπέρτατη νόηση".

          Ακόμη και ο Πλωτίνος ελέγχεται για τους ίδιους λόγους. Αφού σημειώσει το χωρίο τών Ενν. V, 1,6 το οποίο δείχνει την αμοιβαία σχέση ανάμεσα στις τρείς υποστάσεις, ο Κύριλλος σχολιάζει : "έχοντας αυτές τις ιδέες και εξευτελίζοντας σε μία ανομοιότητα φύσεων αυτό που θαυμάζουν τόσο, υπερηφανεύονται για τις αστείες γνώμες τους τις τόσο παιδικές"! Αλλά και πάλι παρά την κριτική, ο Κύριλλος δέχεται ότι "οι σοφοί έλληνες απέκτησαν κάποια γνώση της Αγίας Τριάδος" (P.G. 76, 920 C 2-3) [Είναι όμως η εικόνα του κατ'εικόνα και καθ'ομοίωσιν της πνοής ζωής]. Η Θεωρία του Πλωτίνου γίνεται αποδεκτή στο μέτρο κατά το οποίο διατηρεί την συνέχεια των τριών υποστάσεων, αποκλείοντας κάθε διάλειμα μεταξύ τους, και διευκρινίζει ότι η σχέση ανάμεσα στον Νού και το αγαθό είναι ανάλογη εκείνης η οποία υφίσταται ανάμεσα στην ψυχή και τον Νού. Σύμφωνα με τον Κύριλλο, αυτά τα δύο σημεία βρίσκουν στήριγμα στο κείμενο της Ενν. V,1, 6! Με τον σκοπό να φανερώσει την διαφορά ανάμεσα στον Πατέρα και τον Υιό, όσον αφορά τον τρόπο υπάρξεως τους, αλλά όχι την φύση τους, κρίνει αναγκαίο να υιοθετήσει την φράση του Πλωτίνου "έτσι ώστε να χωρίζουν μόνον απο την ετερότητα" κάτι πού αφορά την διάκριση ανάμεσα στην αρχή που γεννά και αυτό που γεννάται : "να χωρίζουν μόνον απο την ετερότητα(PG 76.920 D4).

          Οπως ο Ευσέβιος και ο Κύριλλος, έτσι και ο Θεοδώρητος ταυτίζει τα τρία πρόσωπα της Τριάδος με τις τρείς υποστάσεις του Πλωτίνου και όπως ο Δίδυμος και ο Κύριλλος βάζει σε άμεση σχέση την ψυχή του κόσμου με το Άγιο Πνεύμα! Ένα χωρίο τού ΙΙου βιβλίου του "φροντίδα της αγάπης των Ελλήνων" όπου αναφέρει τον Πλάτωνα, τον Πλωτίνο και τον Νουμένιο, αξίζει την ιδιαίτερη προσοχή μας!

          "Έτσι για παράδειγμα, τόσο ο Πλωτίνος όσο και ο Νουμένιος, προσπαθώντας να εξηγήσουν την σκέψη του Πλάτωνος, δηλώνουν ότι θεώρησε σαν ανώτερες τού χρόνου και αιώνιες, τρείς αρχές, δηλαδή το αγαθό, τον νού και την ψυχή του κόσμου. Ονόμασε "το αγαθό την αρχή την οποία εμείς ονομάζουμε Πατέρα, Νού την αρχή που ονομάζουμε Υιό και λόγο την ψυχή, την δύναμη που δίνει ζωή και κίνηση σε όλα τα πράγματα και την οποία οι Θείοι λόγοι ονομάζουν Άγιο Πνεύμα"!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.