Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (10)

Συνέχεια από: Σάββατο 2 Δεκεμβρίου 2017

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ 

Του Adolf Trendelenburg.

          

Εισαγωγή τού Giovanni Reale.

          

12. Οι κατηγορίες δέν εξαντλούν το "όν σαν όν" (συνέχεια).

          

Αυτό είναι σε τελευταία ανάλυση, το βάθος του προβλήματος τής αριστοτελικής μεταφυσικής, η τοποθέτηση τής οποίας μπορεί να συμπεριληφθεί ώς ακολούθως:

          Η μεταφυσική (πρώτη φιλοσοφία) είναι η θεωρία τού Είναι σαν είναι (το όν ή όν). Το καθαυτό είναι λοιπόν, είναι ουσία! Το πρόβλημα τού όντος σαν όντος είναι λοιπόν ταυτόσημο μ'αυτό το άλλο: τί είναι η ουσία; (Μετ. 1028 b 2). Αυτό το πρόβλημα διαχωρίζεται με την σειρά του απο τον Αριστοτέλη ώς εξής: 1) τί είναι η ουσία καθαυτή (δηλαδή όχι σαν αισθητή ή ξεχωριστή, αλλά  καθότι ουσία), 2) Ποιές ουσίες υπάρχουν, μόνον οι αισθητές ή υπάρχουν και άλλες;

          Η λύση τού δευτέρου προβλήματος λοιπόν συνεπάγεται την αληθινή διάκριση ή διαχωρισμό τού είναι με την δυνατή του σημασία. Αυτή η λύση παρουσιάζεται με πληρότητα στο 12ο βιβλίο της Μεταφυσικής όπου διαβάζουμε : "υπάρχουν τρείς ουσίες (διαφορετικού γένους). Μία ειναι η αισθητή, η οποία χωρίζεται σε α) αιώνιο και β) φθαρτή (και αυτή είναι η ουσία την οποία δέχονται όλοι, για παράδειγμα τα φυτά και τα ζώα), γ) η άλλη ουσία είναι όμως ακίνητη και αυτή μερικοί φιλόσοφοι δηλώνουν ότι είναι χωρισμένη και λίγο πιό κάτω: "οι ουσίες είναι τρείς, δύο φυσικές και μία ακίνητη. Έτσι λοιπόν πρέπει να μιλήσουμε γι'αυτή και πρέπει να αποδείξουμε ότι αναγκαίως υπάρχει μία ουσία αιώνιος και ακίνητος". (Μετ. 1069 α 30 και 1071 b 3) [ουσίαι δε τρείς, μία μή-αισθητή-ής η μέν αΐδιος η δε φθαρτή, ην πάντες ομολογούσιν, οίον τα φυτά και τα ζώα...άλλη δε ακίνητος και ταύτην φασί τινες είναι χωριστήν....επει δ'ήσαν τρείς ουσίας, δύο μέν αί φυσικαί μία δι' ή ακίνητος, περί ταύτης λεκτέον ότι ανάγκη είναι αίδιον τινα ουσίαν ακίνητον].

          Δέν μπορούμε να ξεχάσουμε όμως και το υπέροχο χωρίο του 4ου βιβλίου όπου λέγεται ότι επι πλέον, η σφαίρα του αισθητού είναι ένα μικρό μέρος τού είναι μόνον, το οποίο δέν μετράει σχεδόν καθόλου:

          "Σ'αυτούς (του ηρακλείτου) οι οποίοι σκέπτονται τοιουτοτρόπως μπορούμε λογικώς να επιτιμήσουμε ότι, έχοντας υπολογίσει ότι τα αισθητά όντα, μάλιστα δε ένας μικρός αριθμός αυτών, συμπεριφέρονται μ'αυτόν τον τρόπο, επεξέτειναν τις παρατηρήσεις τους αδιακρίτως, σ'ολόκληρο το σύμπαν. Διότι αυτό το μέρος τού αισθητού κόσμου που μας περιβάλλει, είναι η μόνη σφαίρα η οποία βρίσκεται συνεχώς υποκείμενη σε γέννηση και φθορά. Παρ'όλα αυτά αυτή είναι κατά κάποιο τρόπο, ένα αδιάφορο μέρος τού όλου και γι'αυτόν τον λόγο θα ήταν πιό σωστό, χάριν των άλλων, να απαλλάξουμε τα πράγματα εδώ κάτω, παρά να καταδικάσουμε εκείνα χάριν αυτών εδώ. Επι πλέον είναι προφανές ότι και εναντίον τους μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα ίδια πράγματα στα οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως: πρέπει δηλαδή να αποδείξουμε σ'αυτούς ότι υπάρχει μία ακίνητη πραγματικότης και πρέπει να τους πείσουμε "! (Μετ. 1010 α 25) έτι δε άξιον επιτιμήσαι τοίς ούτως υπολαμβάνουσιν, ότι και αυτών των αισθητών επί των ελαττόνων τον αριθμόν ιδόντες ούτως έχοντα περί όλου του ουρανού ομοίως απεφήσαντο ο γαρ περί ημάς τόπος του αισθητού εν φθορά και γενέσει διατελεί μόνος ών, αλλ'ούτος ουθέν ώς ειπείν μόριον του παντός έστιν, ώστε δικαιότερον άν δι'εκείνα τούτων απεψηφίσαντο  ή διά ταύτα εκείνων κατεψηφίσαντο. έτι δε δήλον ότι και πρός τούτους ταυτά τας πάλας λεχθείσιν ερούμεν ότι γάρ έστιν ακίνητος τις φύσις δικτέον αυτοίς και πειστέον αυτούς!

          Πάνω σ'αυτή την προβληματική επιμείναμε πάρα πολύ στα γραπτά μας περί του Αριστοτέλη και σ'αυτά παραπέμπουμε!

          Ολοκληρώνοντας λοιπόν, τρείς είναι οι σφαίρες τού είναι: η αισθητή ουσία η οποία χωρίζεται σε φθαρτή και αΐδιο και η σφαίρα τού αιωνίου είναι, αΐδιος και ακίνητος και κεχωρισμένη ουσία!

         
 13. Οι κατηγορίες ισχύουν μόνον για το αισθητό όν.

 Μπορούμε επιτέλους να απαντήσουμε στο ερώτημα απο το οποίο ξεκινήσαμε: Ποιό είναι το όν (το είναι) το οποίο οργανώνεται με τις κατηγορίες, το είναι του οποίου οι κατηγορίες είναι τα υπέρτατα γένη;        

Η λύση είναι πλέον προφανής: Το όν του οποίου οι κατηγορίες είναι τα γένη δέν είναι το όλον του όντος αλλά το αισθητό όν! Οι κατηγορίες δέν ισχύουν για το όν σαν όν, αλλά μόνον για το όν καθότι αισθητό, κάτι που σημαίνει ότι δέν εξαντλούν το είναι! Η αΐδιος και ακίνητος και κεχωρισμένη ουσία μένει εντελώς απέξω.

          Η απόδειξη ότι οι κατηγορίες ισχύουν μόνον για το αισθητό είναι απλή: Σε συμφωνία με όλα τα γραπτά τού Αριστοτέλη, παρουσιάζονται σαν υπαρκτές μόνον σε ένα σύνολο ύλής και μορφής, ενώ το υπερβατικό είναι εξ'ορισμού άνευ ύλης (Μετ. 1071 b 21), σάν ενέργεια (1050 b 2), δηλαδή καθαρή μορφή (είδος): "η πρώτη ουσία δέν έχει ύλη (το δέ τί ήν είναι ούκ έχει ύλην το πρώτον) [Μετ. 1074 α 36]. Στο υπερβατικό (χωριστό) απουσιάζει ακριβώς εκείνη η συνάντηση (είδος-ύλη) στην οποία και για την οποία και μόνον αναδύονται οι κατηγορίες και όλο το είναι αφομοιώνεται στην ουσία, στο τί ήν είναι!

          Εξάλλου η πιό όμορφη επιβεβαίωση αυτής της θέσεως υπάρχει στο 12ο βιβλίο, όπου καθορίζοντας την ουσία της Θεότητος, ο Αριστοτέλης, αποκλείει το Απόλυτο να διαθέτει εκείνους τους χαρακτήρες οι οποίοι προκύπτουν δεμένοι ακριβώς στις κατηγορίες. Η Θεία ουσία δέν έχει μέγεθος, είναι χωρίς μέρη (αμερής) είναι αδιαίρετος και επομένως λείποντας αυτοί οι χαρακτήρες, παραμένουν άνευ σημασίας οι κατηγορίες τού ποσού και τού πού!

          Η υπερβατική ουσία είναι επιπλέον αΐδιος (αιώνια) και κινεί τον άπειρον χρόνον και επομένως σαν τέτοια αποκλείει την κατηγορία τού πότε η οποία παρουσιάζεται σαν χρόνος πεπερασμένος. Και σαν κινητή ακίνητη και ουσία πάντοτε ενεργεία αποκλείει απο τον εαυτό της τόσο την κατηγορία τής κινήσεως δηλαδή του πάθους (ο Θεός είναι ού κινούμενον και απαθές) όπως επίσης και την κατηγορία τής πράξεως και τής κινήσεως που περιλαμβάνει (είναι ακίνητον και κινεί δι ώς ερώμενον) μετ. 1072 b 3!

          Τέλος ας θυμηθούμε επίσης ότι ο Θεός είναι απαθής ενώ οι κατηγορίες παρουσιάζονται σαν πάθη της ουσίας. Ο Θεός δέν έχει συμβεβηκότα διότι τα συμβεβηκότα εξαρτώνται απο την ύλη, ενώ οι κατηγορίες εμφανίζονται εμπειρικά σαν συμβεβηκότα τής ουσίας. Ο Θεός είναι ακίνητος και οι κατηγορίες για κάποιες όψεις τους λέγονται κινήσεις τής ουσίας. Οι κατηγορίες μάς λένε πάντοτε το πεπερασμένο και την πολλαπλότητα, ενώ ο Θεός έχει ή καλύτερα είναι, άπειρος δύναμις και είναι Ένας και απλός! (Μετ. 1074 α 35...).

          Ας δούμε όμως ολόκληρο το χωρίο: "Είναι προφανές λοιπόν απο όσα έχουμε πεί ότι υπάρχει μία ακίνητη ουσία, αιώνιος και χωριστή απο τα αισθητά πράγματα. Προκύπτει επίσης ότι αυτή η ουσία δέν μπορεί να έχει κάποιο μέγεθος, αλλά είναι αμερής και αδιαίρετος. (Αυτή κινεί για έναν αιώνιο χρόνο και τίποτε απο τα πεπερασμένα δέν διαθέτει μία άπειρη δύναμη και επειδή κάθε μέγεθος ή είναι άπειρο ή είναι πεπερασμένο, για τον λόγο που αναφέραμε, αυτή δέν μπορεί να έχει πεπερασμένο μέγεθος αλλά ούτε άπειρο μέγεθος, διότι δέν υπάρχει άπειρο μέγεθος). Επι πλέον συνάγεται ότι είναι απαθής και αναλλοίωτος!

          "Ότι μέν ούν εστίν ουσία τις αΐδιος και ακίνητος και κεχωρισμένη τών αισθητών, φανερόν εκ των ειρημένων. δέδεικται δε και ότι μέγεθος ουδέν έχειν ενδέχεται ταύτην την ουσίαν αλλ' αμερής και αδιαίρετος έστιν (κινεί γάρ τον άπειρον χρόνον, ουδέν δ' έχει δύναμιν άπειρον  πεπερασμένον. επεί δε πάν μέγεθος ή άπειρον ή πεπερασμένον, πεπερασμένον μέν διά τούτο ούκ αν έχει μέγεθος, άπειρον δε ότι όλως ούκ εστιν ουδέν άπειρον μέγεθος) αλλά μέν και ότι απαθές και αναλλοίωτον! (Μετ. 1073 α 3).

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.