Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (3)

Συνέχεια από:Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου 2016

Του Adolf Trendelenburg.

Εισαγωγή του Giovanni Reale.

          

3. Η σύμπτωση των κατηγοριών με γραμματικά ουσιώδη στοιχεία τής προτάσεως σύμφωνα με τον Τρεντέλενμπουργκ.

Κρατώντας στην μνήμη μας αυτά τα στοιχεία, προχωρούμε στην έκθεση τής θέσης τού Τρεντέλενπουργκ: οι κατηγορίες γεννήθηκαν απο γραμματικούς υπολογισμούς, αλλά είναι σαφές ότι δέν εξαντλούν σ'αυτό το πλαίσιο όλη τους τήν σημασία, ούτε για τον κριτικό μας, προκύπτει καθοριστική η οντολογική αξία για την οποία μόλις μιλήσαμε. Η πρωταρχική σημασία των κατηγοριών βρίσκεται αντιθέτως σύμφωνα με τον Τρεντέλενπουργκ, στο ότι είναι τα υπέρτατα κατηγορούμενα, και επομένως βρίσκεται στην λογική τους αξία, τόσο δέ ώστε ονομάζονται "λογικές κατηγορίες".

          Η απλή πρόταση (απο την αποσύνθεση της οποίας γεννώνται οι κατηγορίες) αποτελείται απο υποκείμενο και κατηγορούμενο. Σ'αυτή το υποκείμενο φαντάζει σαν το θεμέλιο στο οποίο το κατηγορούμενο αναφέρεται, δηλαδή απο γραμματικής απόψεως, σαν αυτό για το οποίο κάτι λέγεται (καθ'ού λέγεται), ενώ απο την οντολογική άποψη είναι αυτό στο οποίο το κατηγορούμενο είναι (εν ώ έστι). Στον ελληνικό όρο υποκείμενον ενώνονται λοιπόν οι δύο έννοιες του soggetto (υποκειμένου) και του υποστρώματος. Όμως στην κρίση (με την δυνατή έννοια), το υποκείμενο δέν μπορεί παρά να είναι η ουσία και οι έννοιες οι οποίες λέγονται, τα κατηγορούμενα  προϋποθέτουν το υποκείμενο και εφόσον είναι σ'ένα υπόστρωμα, είναι συμβεβηκότα.

          Το υποκείμενο λοιπόν οδηγεί στην πρώτη κατηγορία και τα κατηγορήματα στις υπόλοιπες. Αλλά η ίδια ουσία, εάν την πάρουμε όχι στην ατομικότητά της αλλά στην γενική σημασία, μπορεί να είναι κατηγορούμενο, όπως για παράδειγμα στην περίτπωση "ο άνθρωπος είναι ένα ζώον" (ο άνθρωπος έστι ζώον). Έτσι η ίδια η κατηγορία τής ουσίας, παρότι είναι καθαρά υποκείμενο, επανέρχεται ταυτοχρόνως στην γενική έννοια τού κατηγορουμένου. Έτσι προκύπτει απο ένα χωρίο τών Αναλυτικών ύστερων (Ι, 22,83 Α 18..), όπως και απο τις κατηγορίες (και στις κατηγορίες η ουσία παρουσιάζεται όπως η ιδιαίτερη κατηγορία του υποκειμένου. Απο την πρώτη ουσία διακρίνεται η δεύτερη ουσία (είδη και γένη) που εκφράζουν στο κατηγορούμενο την ουσιώδη καθολικότητα της πρώτης ουσίας).

          Οι κατηγορίες είναι λοιιπόν οι γενικές έννοιες στις οποίες περιέχονται τα κατηγορούμενα της απλής προτάσεως, είναι μάλιστα δέ, τα πιό καθολικά κατηγορούμενα.

          Ο Τρεντέλενπουργκ δέν περιορίζεται μόνον στην ανάδειξη γενικώς τής συγγένειας τών λογικών κατηγοριών με την γραμματική, αλλά στο έβδομο κεφάλαιο του κειμένου του προσδιορίζει την θέση του με τον ακόλουθο τρόπο : α) η κατηγορία της ουσίας αντιστοιχεί με το ουσιαστικό. β) το ποσόν και το ποιόν αντιστοιχούν στο επίθετο (το ποσόν μπορεί να εκφρασθεί και απο την αρίθμηση, το ποιόν ξαναδίνει τις ιδιαίτερες ιδιότητες) γ) η σχέση (πρός τί) έχει μία σημασία ευρύτερη απο εκείνη που μπορεί να εκφράσει το συγκριτικό τής σχέσης, αλλά φέρει μαζί της ίχνη γραμματικών στοχασμών δ) το πού και το πότε αντιστοιχούν στα επιρρήματα του χώρου και του χρόνου.

ε) Οι τελευταίες τέσσερις κατηγορίες ξαναβρίσκονται στο ρήμα: το ποιείν και το πάσχειν εκφράζουν το ενεργητικό και το παθητικό, το κείσθαι εκφράζει τουλάχιστον εν μέρει τα αμετάβλητα και το έχειν τίς ιδιαιτερότητες του ελληνικού αόριστου.

ζ) Στα μέρη του λόγου τα οποία, όπως για παράδειγμα η σύνδεση, χρειάζονται μόνον στην μορφή και ανήκουν μόνο στην έκφραση τής ολοκληρωμένης προτάσεως (συμπλοκή), δέν αντιστοιχούν κατηγορίες.

          Σ'αυτό συμπυκνώνεται ουσιαστικά η θέση του Γερμανού μελετητού, με μεγάλη ακρίβεια.

          Εκείνο όμως το οποίο εκπλήσσει ιδιαιτέρως είναι το γεγονός ότι, στην ακρίβεια τής απόψεως τών συμφωνιών τών κατηγοριών με τα μέρη ή τα γραμματικά στοιχεία της προτάσεως, δέν αντιστοιχούν παρά γενικές αποδείξεις στα συμπεράσματα και πάνω απ'όλα, αποδείξεις, οι οποίες διαθέτουν μία πολύ περιορισμένη βάση, η οποία αποτελείται απο λειψά αποσπάσματα, στα οποία μπορούμε να δούμε αναφορές στην γραμματική προέλευση των κατηγοριών, σχεδόν αποκλειστικά όμως χάριν τού πλαισίου και του λεπτού σχολιασμού με τα οποία τα συνοδεύει ο Τρεντέλενπουργκ, ενώ απομονωμένα απο τα συμφραζόμενα της συζητήσεως, επιστρέφουν αμέσως, σχετικά με τον σκοπό αυτόν, σχεδόν άλαλα!

          Εκπλήσσει δέ ακόμη περισσότερο ότι, ακριβώς μέσα στην διάρκεια αυτών των αποδείξεων οι οποίες θα έπρεπε να αποδείξουν την γραμματική καταγωγή τών κατηγοριών, εμφανίζεται, αποφασιστικά η άλλη οπτική γωνία, η οντολογική, στην οποία αναφερθήκαμε ήδη, και η οποία κατά την άποψή μας, προβάλλεται με σιγουριά σαν η μεταφυσική καταγωγή τών κατηγοριών, όπως θα αποδείξουμε στην συνέχεια.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.