του Werner Beierwaltes.
ΕΝΟΤΗΣ ΚΑΙ ΤΡΙΑΔΑ.
Η Χριστιανική Θεολογία συμμετέχει
εξ' αρχής στην επεξεργασία αυτού του θεμελιώδους φιλοσοφικού προβλήματος το
οποίο σχετίζεται με την σχέση ανάμεσα στην ενότητα και την τριαδικότητα, η οποία όμως είναι αποφασιστικής σπουδαιότητος σ'ένα ιδιαίτερο γι'αυτή πλαίσιο.
Η συστηματική ανάλυση αυτού του προβλήματος, αντιπροσωπεύει μία αναγκαία
προϋπόθεση για την επεξεργασία μίας μορφής στοχασμού ο οποίος μπορεί να είναι
σύμμορφος στην κεντρική Χριστιανική έννοια της Τριάδος ή της Τρι-ενότητος. Παρά
το γεγονός ότι η "Τριάδα", οι τρείς προσωπικές μορφές του Είναι και
της φανερώσεως τού μοναδικού Θεού, "απεκαλύψθη" απο την Κ.Δ. σαν μία
αλήθεια τής πίστεως, και έγινε αισθητή και λατρεύτηκε σαν ένα μυστήριο με την
στενή έννοια-εξίσου με την ενσάρκωση του Θεού-προκάλεσε μία συνεχή προσπάθεια
στοχασμού! Και όλο αυτό όχι για να μειωθεί η ακατανοησία της, αλλά για να
καταστεί δυνατό ένα πλησίασμα εννοιολογικό σ'αυτή. Ο στοχασμός θα έπρεπε να
περιορίσει την Τριάδα κινούμενος κυκλικά γύρω απ'αυτή, για να καταστήσει την
πίστη στην Τριάδα μία σκεπτόμενη πίστη, η οποία μέσω του στοχασμού, δικαιώνεται
και καθίσταται κοινωνούμενη μ'έναν αποφασιστικό τρόπο!
Στο πλαίσιο της προόδου μίας
"ελληνοποιήσεως του Χριστιανισμού", μία μακρά πρόοδος γεμάτη
επικίνδυνες συνέπειες στην οποία η
εννοιολογία τής ελληνικής φιλοσοφίας συν-καθόρισε με ουσιαστικό τρόπο-συνειδητά
ή ασυνείδητα-το δόγμα τής Χριστιανικής αλήθειας, αναδύθηκαν μερικές σειρές απο
Θεολογούμενα, τα οποία μόνον μέσω τού φιλοσοφικού στοχασμού, επέστρεψαν στον
εαυτό τους, ή απέκτησαν στο σύνολό τους, μία δύναμη πειθούς για τους πιστούς.
Αυτό ισχύει ιδιαιτέρως για το θέμα της δημιουργίας σαν ξεδιπλώματος της Θείας
θελήσεως και της Θείας αγαθότητος, για τις ιδέες σαν δομές της Θείας σκέψης για
μία έννοια του Θεού η οποία γίνεται κατανοητή σαν ταυτόσημη με το Είναι, με την
απόλυτη σημασία, για μία αμετάβλητη πραγματικότητα αλλά κινούμενη καθαυτή
στοχαστικά, αντανακλαστικά, για την έννοια μίας "υποστατικής"
ενότητος Θεού και ανθρώπου στον Χριστό, για την θέληση και την ελευθερία, για
την αρχή και τον λόγο, για την αιωνιότητα, τον χρόνο και την ιστορία, για τα
προβλήματα που αφορούν την πρόσβαση σε μία γνώση του Θεού μέσω της καταφατικής
Θεολογίας, συμβολικής και αρνητικής...
Κανένα όμως Θεολογούμενο δέν
χαρακτηρίστηκε με έναν τόσο βαθύ τρόπο απο ένα πλέγμα φιλοσοφικών εννοιών και
Θεωρημάτων όπως εκείνο της Τριάδος. Η κατανόηση της εξαρτάται απο μία έννοια,
αρκετά επεξεργασμένη, τής ενότητος, μοναδικότητος, απλότητος και της Τριάδος, που δίχνει μία χαρακτηριστική
διάκριση στην ενότητα, χωρίς να είναι όμως ένας αριθμός με την μαθηματική
σημασία. Η διαφορά και η ιδιαίτερη ατομικότης σαν "στιγμές" της
ενότητος και μαζί το αχώριστο, το αδιάκριτο, ακόμη και η "ισότης"
αυτών των τριών στιγμών", ιδιαιτέρων καθαυτών, χαρακτηρίζουν την καθαυτή
Τριάδα. "Μιλώ για τα εξής Τρία: την ύπαρξη, τη γνώση, τη βούληση. Ναι,
είμαι και γνωρίζω και θέλω : είμαι αυτός που γνωρίζει και θέλει. Γνωρίζω ότι
είμαι και ότι θέλων. Και θέλω να είμαι και να γνωρίζω. Ως ποιό σημείο λοιπόν
είναι αδιαχώριστη η ζωή μας σ'αυτά τα τρία-μία ζωή, μία νόηση, μία ουσία-,ώς
ποιό σημείο μπορεί τέλος να υπάρξει πραγματική διάκριση, όταν δέν υπάρχει
διαχωρισμός; Ας καταλάβει όποιος μπορεί" (Αυγουστίνος, Εξομολογήσεις, ΧΙΙΙ
11,12).
Αποφασιστικής σημασίας επίσης για τον
Τριαδικό στοχασμό είναι, με την έννοια ενός οντολογικού καθορισμού, η έννοια
της σχέσεως, η οποία θεμειλιώνει και επιτρέπει μία αμοιβαία διείσδυση των τριών
προσώπων στην ενότητα: Τριάδα σαν αμοιβαία Ενότης, η οποία είναι ο εαυτός της
μόνον μέσω μίας αυτο-σχέσεως. Μία παρόμοια Ενότης μπορεί να κατανοηθεί και να
εκφραστεί ουσιωδώς σαν Είναι με την πιό έντονη σημασία, που είναι μαζί πνεύμα
το οποίο ξετυλίγεται στον εαυτό του και το οποίο αναφέρεται στον εαυτό του στην
σκέψη! Τριάδα σαν κύκλος αυτο-αντανακλώμενος, του οποίου η Ενότης συστήνεται
αχρονικώς σαν Σκέψη, Θέληση και Αγάπη του εαυτού. Δίπλα σ'αυτό το εννοιολογικό
θεμέλιο και στις φιλοσοφικές συνέπειες οι οποίες μερικές φορές παραμένουν
κρυμμένες αναπτύσσεται ένας σημαντικός ρόλος, σε μία στοχαστική εννοιολόγηση
της Τριάδος, με υπονοούμενες φιλοσοφικές συνέπειες στην χρήση των εννοιών της
ουσίας (ουσιώδες), της φύσεως, της υποστάσεως και του προσώπου.
Ήδη η απλή αναφορά αυτής της
φιλοσοφικής προβληματικής σχετικής με τον Τριαδικό στοχασμό δίχνει καθαρά πώς ο
δεσμός ανάμεσα στην φιλοσοφία και την Θεολογία ειναι απολύτως απαραίτητος,
εφόσον η Θεολογία δέν θέλει να παραμείνει μία αγαθή επανάληψη της Γραφής, ή να
χαθεί στον απλούστατο Φιντεϊσμό. Στο πλαίσιο της ιστορικής ανάπτυξης της
εννοιολογήσεως της Τριάδος, αυτός ο φιλοσοφικός δεσμός ανάμεσα στην φιλοσοφία
και την Θεολογία σε μία στοχαστική ενότητα πραγματοποιήθηκε με διάφορους
τρόπους. Λόγω των δυσκολιών, όπως επίσης και των παραδόξων, έμφυτων σ'αυτή την
εννοιολόγηση-για παράδειγμα, το γεγονός ότι η τριαδική Ενότης πρέπει να είναι
καθαυτή μαζί διαφορά και ισότης-στην εναγώνια αναζήτηση μίας ορθοδόξου έννοιας
τής Τριάδος, υπήρξε μία συνεχής και ενεργητική αντιπαράθεση απέναντι σε
αποκλίνουσες θέσεις και στις διατυπώσεις τους, και ιδιαιτέρως ενάντια σε μία
διαφοροποίηση των επιπέδων, ανάμεσα σε ενότητα και πολλαπλότητα στην
τρι-ενότητα, ενάντια σε μία κυριαρχία τής μιάς ή τής άλλης στιγμής μέσα στο ίδιο πλαίσιο. Αυτή η διαφοροποίηση, πολεμικής συστάσεως
περισσότερο, χαρακτηρίστηκε απο μία σειρά εννοιολογήσεων οι οποίες απορρίφθηκαν
(με την πρόθεση να ενισχυθεί η εκκλησιαστική και πολιτική ενότης) σαν αιρετικές
ή σαν ύποπτες αιρέσεως. Η υποταγή του Υιού, η Μοναρχία του Πατρός, ο
Τριθεϊσμός, ο Αρειανισμός, ο Σαβελλιανισμός, για να αναφέρουμμε μόνον μερικές,
μέχρι την τραγική συζήτηση γύρω απο το Φιλιόκβε το οποίο οδήγησε στο σχίσμα τής
Εκκλησίας ανάμεσα στην Ανατολή και την Δύση. Δέν αφορά την φιλοσοφία να
στηρίξει την αλήθεια ή το ψεύδος αυτών των εννοιολογήσεων. Το χρέος της είναι να
θέσει στο φώς την προβληματική και εφικτή συμμετοχή της σ'αυτές.
Στο πλαίσιο αυτού του "σοβαρού
παιχνιδιού" που η φιλοσοφία και η Θεολογία διεξάγουν τόσον καιρό γύρω απο
μία έννοια της Τριάδος, μπορούμε να αναφερθούμε και στον Eriugena ο
οποίος μπορεί να αναλάβει την σημασία ενός μεσάζοντος τής ανατολικής Θεολογίας
στην Δύση και μέσα στην Δύση. Για να οδηγηθούμε σ'αυτή την μεσολάβηση του Eriugena, θα
δούμε σαν προϋπόθεση τα βασικά σημεία τής έννοιας της Τριάδος, όπως την
επεξεργάστηκε ο Διονύσιος Αρεοπαγίτης, ο οποίος είναι και το θέμα μας.
Πρίν απ'όλα όμως είναι αναγκαίο να
φέρουμε στο φώς, μέσω μίας συνειδητής έρευνας γύρω απο την νεοπλατωνική έννοια
της Ενότητος, τις φιλοσοφικές συνθήκες οι οποίες κατέστησαν δυνατή την
διατύπωση αυτής της Θεολογικης εννοιολογήσεως!
Συνεχίζεται
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου