Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (2)

Συνέχεια από:Παρασκευή 2 Σεπτεμβρίου 2016

Του Adolf Trendelenburg

Εισαγωγή του Giovanni Reale.

         
2. Ο Τρεντέλενμπουργκ και η γραμμική καθοδηγητική γραμμή.         

Ο Τρεντέλενμπουργκ είναι πεπεισμένος ότι ο Αριστοτέλης διέθετε μία καθοδηγητική γραμμή για την απαγωγή των κατηγοριών και ότι είναι άδικο να του χρεώσουμε (όπως κάνει ο Κάντ) μία δομική έλλειψη μίας τόσο σημαντικής εννοιολογικής βάσης, η οποία πολύ πιθανόν να οφείλεται και στην κακή κατάσταση του κειμένου που έφτασε στα χέρια μας.

          Αυτή η καθοδογητική γραμμή θα ήταν γραμματική: οι κατηγορίες γεννήθηκαν απο γραμματικούς υπολογισμούς και για την ακρίβεια απο την ανάλυσι και την αποσύνθεσή τής απλής προτάσεως, και επομένως θα αντιστοιχούσαν με ακριβέστατο τρόπο στα μέρη τής ομιλίας ή καλύτερα στα συστατικά μέρη της προτάσεως.

          Ας δούμε αυτές τις ενδείξεις με συντομία για να περάσουμε στην έκθεση τής δικής μας θέσεως.

Για την σημασία τής γραμματικής καταγωγής των κατηγοριών, το γραπτό Κατηγορίες, περιέχει μόνον κάποιους υπαινιγμούς στο 4ο κεφάλαιο, όπου ορίζονται σαν τα πράγματα που λέγονται χωρίς σύνδεσμο "τα κατά μηδεμίαν συμπλοκήν λεγόμενα", έτσι ακριβώς όπως είχε αναφερθεί σαν τα πράγματα που είναι χωρίς σύνδεσμο, "τα δ'άνευ συμπλοκής". (Κατηγορίες 4,1 b 25 και 2,1 α 16: "των κατά μηδεμίαν συμπλοκήν λεγομένων έκαστον ήτοι ουσίαν, σημαίνει ή ποσόν ή ποιόν ή πρός τί ή πού ή πότε ή κείσθαι ή έχειν ή ποιείν ή πάσχειν).

          Συμπλοκή ακριβώς σημαίνει σύνδεσμο, δηλαδή δεσμό της προτάσεως, ώστε οι κατηγορίες να καταλήγουν να έχουν σαν κοινό χαρακτήρα, σαν σημείο ορισμού "τα δι'άνευ συμπλοκής".

          Αλλά σημειώνει ο Τρεντέλενπουργκ εάν η πρόταση είναι το όλον, αυτή πρέπει να προηγείται τής έννοιας που είναι μέρος, και εάν και οι έννοιες, μπορούν, σαν υλικό της προτάσεως, να τίθενται πρίν απο αυτή, παρ'όλα αυτά μόνον στην πρόταση έχουν το μέτρο τους και μόνον σ'αυτή έχουν την πλήρη σημασία τους, όπως στο όλον τού οποίου αποτελούν μέρος!

          Η ίδια η έκφραση που χρησιμοποιείται για να δείξει τις ξεχωριστές κατηγορίες, αποδεικνύει ότι αυτές γεννήθηκαν απο την αποδύνθεση της προτάσεως. Και πράγματι ο Αριστοτέλης λέει στο ΙΙο κεφάλαιο "τα πράγματα που λέγονται χωρίς συνδυασμό (τα δι'άνευ συμπλοκής οίον άνθρωπος, βούς, τρέχει, νικά...) όπου δέν χρησιμοποιείται το τρέχειν, νικάν, αλλά το τρίτο πρόσωπο (τρέχει, νικά...) είναι μία γαμματική μορφή η οποία παραπέμπει αμέσως στην πρόταση στην οποία ανήκει και συγκεκριμένα στο υπονοούμενο υποκείμενο. Την ίδια σημασία υποδεικνύει και το άλλο χωρίο τού τετάρτου κεφαλαίου: Έτσι λοιπόν συμπεραίνει ο συγγραφεύς μας "οι κατηγορίες φέρουν πάνω τους τα σημεία της καταγωγής τους και βυθίζουν τις ρίζες τους στην απλή πρόταση".

          Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο εντλείται απο ένα χωρίο του πρώτου βιβλίου των Αναλυτικών ύστερων, το οποίο χρησιμοποιείται για να φανερωθούν οι σχέσεις ανάμεσα στην πρόταση, την κρίση και την κατηγορία! 

          Ο Αριστοτέλης δέν ξεχώριζε καθαρά πρόταση και κρίση, όπως ακριβώς μέσα στο πλαίσιο της έννοιας, δέν ξεχώριζε κατηγορήματα και κατηγορίες. Το περί ερμηνείας μάλιστα αναφέρεται ταυτόχρονα, και στην πρόταση και στην κρίση.

          Όμως για τον Αριστοτέλη μόνον στην κρίση αναδύονται η αλήθεια και το λάθος. Αλήθεια έχουμε όταν η σχέση ή ο διαχωρισμός τού κατηγορούμενου απο το υποκείμενο(δηλαδή η καταφατική ή η αρνητική κρίση) αντιστοιχούν, αμοιβαίως, σε έναν συνδυασμό ή σε έναν διαχωρισμό στην πραγματικότητα. Η κρίση επομένως φέρει εις εαυτή ουσιαστικά αυτή την αναφορά στην πραγματικότητα και ακριβώς αυτό το σημείο είναι το θέμα του χωρίου των Αναλυτικών (Αναλυ. ύστερα Ι,22,83 α 1...)

          Η αληθινή κρίση (το κατηγορείν με την δυνατή του σημασία) έχει στην πραγματικότητα το μέτρο της. Η ουσία είναι το αληθινό υποκείμενο της καταγωγής του κατηγορείν, και τα κατηγορήματα πρέπει να εκφράσουν το πράγμα και την ποιότητα όπως έχουν μορφοποιηθεί στην πραγματικότητα: Εδώ ο Αριστοτέλης σχολιάζει ο Τρεντέλενπουργκ, βλέπει την στιγμή της γενέσεως (όπερ και εγένετο), δηλαδή στην πραγματική γένεση. Οι κατηγορίες είναι στενά δεμένες μ'αυτό το καταγωγικό κατηγορείν, καθόσον εκφράζουν ακριβώς τις διαφορετικές κατευθύνσεις ή τους τρόπους των κατηγορημάτων, του κατηγορείν, της κρίσεως.

          Τότε λοιπόν οι κατηγορίες, καθότι έχουν ορισθεί σαν αυτό που λέγεται έξω απο κάθε δεσμό με την πρόταση (τα κατά μηδεμίαν συμπλοκήν λεγόμενα) και επομένως σαν τέτοιες, πέραν του αληθινού και του λάθους, καθότι στοιχεία της κρίσεως, χρειάζονται για να εκφράσουν το πραγματικό και τις σχέσεις του και επομένως μας λένε μία αναφορά στην πραγματικότητα και έχουν καθαυτές ένα αντικειμενικό νόημα.

          Είναι λοιπόν υποχρεωμένος να δεχθεί ότι οι κατηγορίες έχουν μία οντολογική αξία, παρά την γραμματολογική τους γένεση.

          Αυτή η ομολογία αφήνει όμως μία εντελώς ιδιαίτερη κοιλιά στην ανάπτυξη τής γενικής θέσεως, όχι μόνον ανοίγοντας αναπάντεχες διεξόδους, τις οποίες θα υποραμμίσουμε στην συνέχεια, αλλά κυρίως μεταφέροντας σε μία οπτική γωνία η οποία θα αποδειχθεί κατά κάποιο τρόπο, ανατρεπτική της ίδιας της θέσης περί γραματολογικής γενέσεως ή τουλάχιστον μειώνει καθοριστικά την εμβέλειά της.

          Εδώ μπορούμε να έχουμε όμως και ένα ξεκάθαρο παράδειγμα: εάν οι κατηγορίες αποκτούν ένα πλήρες νόημα στην πρόταση και στην κρίση, σαν ένα όλον του οποίου αποτελούν μέρη, και εάν το μέτρο της κρίσεως είναι η πραγματικότης, μάλιστα δέ εάν έχουν αυτή την πραγματική αντικειμενικότητα, δέν υπάρχει λόγος να ψάξουμε την καταγωγή τους, λοιπόν, ακόμη δέ και το θεμέλιο τους, στην ίδια την πραγματικότητα ή καλύτερα στον υπολογισμό της πραγματικότητας και της δομής της, και όχι μόνον στην ανάλυση της προτάσεως;

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.