Συνέχεια από Δευτέρα, 29 Φεβρουαρίου 2016
Φαίνεται πως υπάρχουν λοιπόν χαρακτηριστικά, τα οποία και εμφανίζουν περισσότερο απ’ τον Λεύκιππο και τον Δημόκριτο ως έναν προπάτορα της σύγχρονης φυσικής και χημείας τον Πλάτωνα. ‘Φανταζόμαστε’ π.χ. σήμερα το μόριο του μεθανικού αερίου CH4 ως μιαν κανονική πυραμίδα, με τέσσερα άτομα υδρογόνου στις γωνίες της και ένα άτομο άνθρακα στο κέντρο της· το οκτάεδρο (Oktaeder) έχει απ’ την άλλη, ως “οκτάεδρο τουWerner», τους υποστηρικτές του στη σύγχρονη χημεία, ενώ ένας ολόκληρος κλάδος αυτής τής επιστήμης, η στερεοχημεία (Stereochemie), συγκρίνεται εδώ και καιρό με τη θεωρία τών ελαχίστων σωμάτων τού Πλάτωνα. Οι θαυμαστές μορφές τών ορυκτών κρυστάλλων έχουν αρχίσει να φανερώνουν κι αυτές, υπό το φως των ακτίνων Χ, τα μυστικά τής ατομικής ή μοριακής τους δομής. ‘Λέει’ η κρυσταλλογραφία (Kristallographie), πως διαθέτουν οι πιο απλές ορυκτές δομές, του σιδήρου π.χ. και του αλουμινίου, τέσσερα άτομα οξυγόνου στις γωνίες ενός τετραέδρου ή έξη άτομα στις γωνίες ενός οκταέδρου, κι ότι περιβάλλει μια τετραεδρική διάταξη συνδετικών δυνάμεων ένα άτομο του άνθρακα στα διαμάντια – για να αναφέρουμε μερικά απλώς παραδείγματα. Και για να το πούμε εντελώς, τελικά, γενικά: είναι μαθηματική η σημερινή βασική μορφή τών ατόμων, όσο μεγάλο κι αν είναι το βήμα απ’ τα γεωμετρικά πλατωνικά στα δυναμικά σημερινά μοντέλλα, από κείνα τα πολύεδρα στα μικρά ‘πλανητικά’ μοντέλλα τών Rutherford και Bohr, τα οποία εννοούνται κι αυτά μεταβλητά, και αμφισβητούνται μάλιστα κατ’ αρχήν με τη ‘θέση’, πως «κάθε είδος εικόνας, που θα μπορούσε να σχεδιάση η ιδέα μας για το άτομο, είναι καθ’ εαυτή εσφαλμένη». «Ήταν σχετικά ασήμαντο το πεδίο τών μαθηματικών δομών, που διέθετε η αρχαία επιστήμη… Κι ενώ συναρτούσε στα άτομα των στοιχείων τα κανονικά σώματα η αρχαία φιλοσοφία, αποδίδει μια μαθηματική εξίσωση στα στοιχειωδέστατα μέρη η σύγχρονη φυσική. Εξίσωση που διατυπώνει τον φυσικό νόμο που ‘κυβερνά’ τη διάταξη της ύλης, περιέχοντας εξίσου τη χρονική ροή μιας χημικής ας πούμε αντίδρασης, όπως και τις κανονικές μορφές τών κρυστάλλων ή τους ήχους μιας δονούμενης σαḯτας», λέει ο W. Heisenberg. Θα αναγνώριζε όμως ως ομοίους του κάποιους φυσικούς όπως οι Rutherford και Bohr και θα τους τιμούσε με την τιμή που αποδίδει σε κάποιους απ’ τους δικούς του, επειδή θέτουν μιαν υπόθεση (Hypothese), ο πλατωνικός και ‘πυθαγόρειος’ Τίμαιος (( Σημ. τ. μετ.: Σκεφτόμαστε καμμιά φορά, πόσο πιο ειλικρινείς ήταν στις αναζητήσεις τους και στις αποκαλύψεις τους εκείνοι οι άνθρωποι, αντίθετα με τους σύγχρονους, που σπεύδουν αμέσως να επιβεβαιώσουν (!) τον παραμικρό τους λογισμό… )) .
PAUL FRIEDLȀNDER
ΠΛΑΤΩΝ
( 1ος τόμος: Η αλήθεια της ύπαρξης και η πραγματικότητα της ζωής )
( Τρίτη, αναθεωρημένη και συμπληρωμένη έκδοση -
Walter de Gruyteru. Co, Berlin1964 )
ΔΕΥΤΕΡΟΜΕΡΟΣ
KΕΦΑΛΑΙΟ ΧΙV
Ο ΠΛΑΤΩΝ ΩΣ ΑΤΟΜΙΚΟΣ ΦΥΣΙΚΟΣ
Ανοικοδόμηση και διάσπαση του ατόμου στον πλατωνικόν «Τίμαιο»
(συνέχεια)
Φαίνεται πως υπάρχουν λοιπόν χαρακτηριστικά, τα οποία και εμφανίζουν περισσότερο απ’ τον Λεύκιππο και τον Δημόκριτο ως έναν προπάτορα της σύγχρονης φυσικής και χημείας τον Πλάτωνα. ‘Φανταζόμαστε’ π.χ. σήμερα το μόριο του μεθανικού αερίου CH4 ως μιαν κανονική πυραμίδα, με τέσσερα άτομα υδρογόνου στις γωνίες της και ένα άτομο άνθρακα στο κέντρο της· το οκτάεδρο (Oktaeder) έχει απ’ την άλλη, ως “οκτάεδρο τουWerner», τους υποστηρικτές του στη σύγχρονη χημεία, ενώ ένας ολόκληρος κλάδος αυτής τής επιστήμης, η στερεοχημεία (Stereochemie), συγκρίνεται εδώ και καιρό με τη θεωρία τών ελαχίστων σωμάτων τού Πλάτωνα. Οι θαυμαστές μορφές τών ορυκτών κρυστάλλων έχουν αρχίσει να φανερώνουν κι αυτές, υπό το φως των ακτίνων Χ, τα μυστικά τής ατομικής ή μοριακής τους δομής. ‘Λέει’ η κρυσταλλογραφία (Kristallographie), πως διαθέτουν οι πιο απλές ορυκτές δομές, του σιδήρου π.χ. και του αλουμινίου, τέσσερα άτομα οξυγόνου στις γωνίες ενός τετραέδρου ή έξη άτομα στις γωνίες ενός οκταέδρου, κι ότι περιβάλλει μια τετραεδρική διάταξη συνδετικών δυνάμεων ένα άτομο του άνθρακα στα διαμάντια – για να αναφέρουμε μερικά απλώς παραδείγματα. Και για να το πούμε εντελώς, τελικά, γενικά: είναι μαθηματική η σημερινή βασική μορφή τών ατόμων, όσο μεγάλο κι αν είναι το βήμα απ’ τα γεωμετρικά πλατωνικά στα δυναμικά σημερινά μοντέλλα, από κείνα τα πολύεδρα στα μικρά ‘πλανητικά’ μοντέλλα τών Rutherford και Bohr, τα οποία εννοούνται κι αυτά μεταβλητά, και αμφισβητούνται μάλιστα κατ’ αρχήν με τη ‘θέση’, πως «κάθε είδος εικόνας, που θα μπορούσε να σχεδιάση η ιδέα μας για το άτομο, είναι καθ’ εαυτή εσφαλμένη». «Ήταν σχετικά ασήμαντο το πεδίο τών μαθηματικών δομών, που διέθετε η αρχαία επιστήμη… Κι ενώ συναρτούσε στα άτομα των στοιχείων τα κανονικά σώματα η αρχαία φιλοσοφία, αποδίδει μια μαθηματική εξίσωση στα στοιχειωδέστατα μέρη η σύγχρονη φυσική. Εξίσωση που διατυπώνει τον φυσικό νόμο που ‘κυβερνά’ τη διάταξη της ύλης, περιέχοντας εξίσου τη χρονική ροή μιας χημικής ας πούμε αντίδρασης, όπως και τις κανονικές μορφές τών κρυστάλλων ή τους ήχους μιας δονούμενης σαḯτας», λέει ο W. Heisenberg. Θα αναγνώριζε όμως ως ομοίους του κάποιους φυσικούς όπως οι Rutherford και Bohr και θα τους τιμούσε με την τιμή που αποδίδει σε κάποιους απ’ τους δικούς του, επειδή θέτουν μιαν υπόθεση (Hypothese), ο πλατωνικός και ‘πυθαγόρειος’ Τίμαιος (( Σημ. τ. μετ.: Σκεφτόμαστε καμμιά φορά, πόσο πιο ειλικρινείς ήταν στις αναζητήσεις τους και στις αποκαλύψεις τους εκείνοι οι άνθρωποι, αντίθετα με τους σύγχρονους, που σπεύδουν αμέσως να επιβεβαιώσουν (!) τον παραμικρό τους λογισμό… )) .
Είπαμε προηγουμένως, ότι ΄δέχεται’ μόνον τέσσερα ατομικά μοντέλλα (πρότυπα, υποδείγματα…) για τη διάταξη των τεσσάρων στοιχείων ο πλατωνικός κοσμικός μύθος. Και πρέπει να το διευκρινίσουμε αυτό τώρα. Γιατί έχουν την ίδια μεν στερεομετρική μορφή όλα τα άτομα ενός στοιχείου, πρέπει να υπάρχουν διαφορετικά όμως μεγέθη τής κάθε μορφής κατά την άποψη του Τίμαιου. Επειδή υπάρχουν εντελώς διαφορετικά είδη αέρα, φωτιάς, γης και νερού (58 C κ.ε.). Και δεν βασίζονται στην ανάγκη (Ananke), στην απλή σύμπτωση και στην τυφλήν αναγκαιότητα, αλλά εξηγούνται αυτές οι διαφορές. Υφίσταται μια μαθηματική σχέση ανάμεσα στα μικρότερα και τα μεγαλύτερα π.χ. οκτάεδρα ή εικοσάεδρα. Και αφορά σε ένα απ’ τα υγρά ή σε ένα απ’ τα αέρια το κάθε διαφορετικό μέγεθος ενός πολυέδρου, τα οποία (υγρά και αέρια…) και χαρακτήριζαν γενικώς ως «νερό» ή «αέρα» οι Έλληνες, παρ’ όλο που γνώριζαν βέβαια, ότι δεν υπάρχει ένα απλώς είδος «νερού» ή «αέρα» αλλά πολλά ο Πλάτων και άλλοι. Συσκοτίζεται λοιπόν ή μήπως γίνεται διαυγέστερο το πρόβλημα, αν προσδώσουμε τη σύγχρονη επιστημονική ονομασία «ισότοπα» (Isotopen) σ’ αυτά τα διαφορετικά είδη τού ίδιου στοιχείου; Αποδίδουμε διάφορα πράγματι σήμερα ισότοπα σε πολλά στοιχεία, τα οποία και δεν διακρίνονται ως προς τον αριθμό και τη διάταξη των ηλεκτρονίων τού κάθε ατόμου, αλλά ως προς τις βασιζόμενες στον όγκο ιδιότητες αναμεταξύ τους. Διακρίνονται με παρόμοιο λοιπόν τρόπο και τα διάφορα είδη τού ‘νερού’ π.χ., ή τού ‘υγρού’ και ‘ρευστού’ καλύτερα (όπως το κρασί, το λάδι, το μέλι, το οξύ – Τίμ. 60 Β), ως προς το μέγεθος των ελαχίστων τους σωμάτων και μόνον, και όχι ως προς τη μορφή τους, που είναι πάντοτε εικοσάεδρη, στον Πλάτωνα.
Kι ακόμα πιο σημαντικό: δεν είναι αδιαίρετα, δεν είναι δηλ. ά-τομα (a-toma) με την πιο αυστηρήν έννοια τα ελάχιστα σώματα του Πλάτωνα, μια λέξη που δεν την χρησιμοποιεί άλλωστε ποτέ ο ίδιος. Μπορούν να ‘διασπασθούν’ (λύεσθαι, διαλύεσθαι, τέμνεσθαι, διαθραύεσθαι, μερίζεσθαι, κερματίζεσθαι) και συντελείται ένας συνεχής «σεισμός» λόγω τής διάσπασης και της ‘επανασυνοχής’ (συντυχόντα, συστάντα, συναρμοσθέντα, συμπαγέντα) τών ελαχίστων σωμάτων στον «υποδοχέα» τους. ‘Κομματιάζουν’ π.χ. τα κυβοειδή ‘μερίδια’ της γης οι οξείες και ‘κοφτερές’ πυραμίδες τής φωτιάς (( Όπως ‘μπαίνουν’ οι φλόγες και ‘τρέφονται’ απ’ τα σιγοκαιγόμενα ξύλα σε μιαν αναμμένη φωτιά στο τζάκι… )) . Ενώ μπορούν να ‘περικυκλωθούν’ αντίθετα, και να ‘κατανικηθούν’ κατά συνέπεια από μια μεγάλη ποσότητα αέρα μερικά ‘μικρά μέρη’ φωτιάς, ή από μια μεγάλη ποσότητα νερού μερικά ‘μερίδια’ αέρα. Και ‘συντρίβονται’ τότε τα ‘μερίδια’ της φωτιάς, και επανασυνδέονται σε οκτάεδρα τα τρίγωνα του τετραέδρου: και παράγεται αέρας απ’ τη φωτιά. Ή ‘βομβαρδίζονται’ απ’ τα ‘μερίδια’ του νερού τα ‘μερίδια’ του αέρα, και επανασυνδέονται στα εικοσάεδρα του νερού τα τρίγωνα, που σχημάτιζαν τα οκτάεδρα του αέρα. Και συμβαίνουν συνεχώς αυτά στη φύση (58 Cκ.ε.). Όπου είναι βέβαια ή φαίνεται ένα απλό γεγονός, ένα αποτέλεσμα των «ανισορρόπων δυνάμεων» (52 Ε) του «υποδοχέα» το ίδιο το συμβάν. Διαθέτουν μαθηματική όμως μορφή τα ίδια τα ‘μερίδια’, και συντελείται σύμφωνα με μαθηματικούς νόμους η ‘συντριβή’ και η επανασυνοχή τους.
Aς φανταστούμε λοιπόν, για να το ‘παραστήσουμε’ ακριβώς, ένα πολύ απλό συμβάν. ‘Διαλύεται’ ένα αποτελούμενο από 20 ισοσκελή ═ 40 ορθογώνια-ανισοσκελή τρίγωνα ‘μερίδιο’ «νερού», και ανασυντίθεται σ’ ένα αποτελούμενο από 4 ισοσκελή ═ 8 ορθογώνια-ανισοσκελή τρίγωνα ‘μερίδιο’ «φωτιάς», και σε 2 αποτελούμενα από 8 ισοσκελή ═ 16 ορθογώνια-ανισοσκελή τρίγωνα το καθένα ‘μερίδια’ «αέρα». Πρόκειται για μιαν απλή δε περίπτωση. Ενώ μπορούν να συνάψουν άλλα είδη, με μεγαλύτερα ‘μερίδια’, «αέρα» ή «νερού» άλλες ενώσεις: μπορεί να ενωθή ένα αποτελούμενο από 160 π.χ. ορθογώνια-ανισοσκελή τρίγωνα ‘μερίδιο’ «νερού» σε 5, περιλαμβάνοντα 16 τέτοια τρίγωνα το καθένα, και σε 10, περιλαμβάνοντα 8 τέτοια τρίγωνα το καθένα, ‘μερίδια’ «αέρα» και «φωτιάς» αντίστοιχα. ΄Η μπορεί να ενωθή ένα παρόμοιο ‘μερίδιο’ «νερού» σε δύο ‘μερίδια’ ενός άλλου ισοτόπου (Isotop) «νερού» (2x40), συν ένα ‘μερίδιο’ ενός διαφορετικού από προηγουμένως ισοτόπου «φωτιάς» (1x48), συν δύο ‘μερίδια’ «αέρα» (2x16) κ.ο.κ. «Έχει τον ίδιο ρόλο με τις καθορισμένες μέσω βάρους αναλογίες στη σύγχρονη χημεία απ’ την εποχή τού Dalton, η σταθερότητα αυτών τών αριθμών στη θεωρία τού Πλάτωνα», λέει ο A. E. Taylor – με τη μόνη και ουσιαστική βέβαια διαφορά, ότι δεν ‘δικαιολογούν’ κάποια ακριβή και συστηματικά πειράματα, αλλά πολλές μόνον, αν και ταχύτατα γενικευμένες παρατηρήσεις αυτούς τούς αριθμούς .
Δεν αναγνωρίζεται απ’ το ανθρώπινο πνεύμα, γιατί είναι το ακριβώς αντίθετο της τάξης – factum brutum (βαρειά, δυσκίνητη, ‘αναίσθητη’ κατασκευή…) - η ‘μήτρα’ και το ‘καλούπι’ (Matrix). Αυτό εννοεί με τη μυθική του ‘κονδυλιά’, πως δεν δημιουργήθηκε απ’ τον Δημιουργό (Demiurge), αλλά υπήρχε ήδη πριν να ξεκινήση το έργο Του ο ‘υποδοχέας’, ο Πλάτων (53 Α κ.ε.). Και «το γνωρίζει μόνον ο Θεός ή και κάποιος ίσως που τον αγαπά ο Θεός» το πώς ξεκίνησε πράγματι αυτό το έργο (53 D). Υπάρχουν λοιπόν μαθηματικές, και ίσως και μεταφυσικές πραγματικότητες πέρα απ’ τα τρίγωνα. Και το μόνο που είναι σε θέση να πη ο Τίμαιος, είναι ότι ξεκινά με τα ορθογώνια-ανισοσκελή και τα ισοσκελή τρίγωνα, απ’ τα οποία και σχηματίζονται τα τέσσερα βασικά ελάχιστα πολύεδρα, το έργο τού Δημιουργού ή η ‘κατάσταση’ του λόγου και της λογικής, και η δυνατότητα έτσι τής γνώσης. Μιλά κάποιες φορές, ‘μπαίνοντας’ σε λεπτομέρειες – όπως όταν περιγράφη το ανθρώπινο π.χ. σώμα, τον μυελό, το σπέρμα, το αίμα ή τα οστά –, ‘παιδιάστικα’ για τα τρίγωνα σαν μικρές, επίπεδες πλάκες ο Πλάτων, που ‘στριφογυρίζουν’ στον χώρο, «πρόσφατες» κάποιες «απ’ το εργαστήρι» (81 Β), ‘σκεβρωμένες’ και ‘τραχειές’, χωρίς την αρχική τους στιλπνότητα άλλες. Και νά τί εννοεί: «Δεν είναι η τελική πραγματικότητα ενός πιθανού σωματικού θρυμματισμού τα ατομικά τρίγωνα, αλλά τα αρχικά, ‘κανονικά’ δομικά υλικά», που διαμορφώνουν απ’ το χαοτικό (chaotisch) και ΄άλογο’ «Μη Είναι», το Μη-ακόμα-Είναι, πραγματική ύπαρξη, που μπορεί και να γνωσθή σαφώς. Συμβολίζουν (symbolisieren) δε εκείνα τα ‘συμπτωματικά ακανόνιστα’ των ‘συμπτωματικών’ τριγωνικών πλακών τη συχνή στη φύση ‘προσβολή’ και ‘σύγχυση’ των μαθηματικών απ’ το χάος - ‘προσβολή’ που συνιστά έναν ατελείωτο ωστόσο για μας τους ανθρώπους ‘πλουτισμό’. Θα είχε δε πη, αν την είχε εκφράσει με τους δικούς του όρους, αντί να κρίνη συνεχώς την πλατωνική θεωρία ο Αριστοτέλης, πως έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιείται σε κανονικές, στερεομετρικές μορφές η ύλη. Για να φανταστούμε πώς ‘συμβαίνει’ τώρα αυτή η πραγματοποίηση, πρέπει να ‘ορίσουμε’ έναν συγκεκριμένον αριθμό τριγώνων, που συνδέονται σ’ αυτήν ή την άλλη θέση ή κατάσταση σε πολύεδρα αναμεταξύ τους. Κι όπου ‘εκπίπτουν’ ξανά τα πολύεδρα, και επιστρέφει στην κατάσταση της δυνατότητας (του ‘δυνάμει’…) η ύλη, μέχρι να ξαναενωθούν, κάποιαν άλλη στιγμή, στην πραγματικότητα νέων ‘τακτικών’ συστημάτων τα τρίγωνα, τα αναγκαία δηλ. συστατικά στοιχεία τής μορφής.
Ήταν όμως ακατανόητη, για όσον καιρό κυριαρχούσε, απ’ τον Νεύτωνα δηλ. μέχρι και πρόσφατα, η κλασσική φυσική, η πλατωνική φυσική τών αλληλοπεριχωρούμενων στοιχείων και των κανονικά τεμνομένων ατόμων. Απέκτησαν καινούργια βέβαια τώρα σημασία αυτά τα κεφάλαια του «Τίμαιου», και μπορεί να θεωρηθή με την ίδιαν ίσως έννοια ‘πρόδρομος’ των Rutherford και Bohr, όπως τού Νεύτωνα ο Δημόκριτος, ο Πλάτων. Όπου είναι φυσικά προφανές το παράτολμο ενός τέτοιου εγχειρήματος. Και για να το εκφράσουμε με τα λόγια ενός ιστορικού τών φυσικών επιστημών: «Είναι ένα απ’ τα πιο ΄μοιραία’ λάθη, στο οποίο και οδηγεί μια λανθασμένη ή και αβέβαιη συχνά γνώση τής σύγχρονης φυσικής επιστήμης, το να ‘διαβάζουμε’ σύγχρονες έννοιες ή όρους σε παλαιά κείμενα» (Sarton). Δεν μας επιτρέπεται να αποφύγουμε (ακόμα κι…) έναν τέτοιον ωστόσο κίνδυνο. Γιατί είναι παράλογο, και μάλιστα αδύνατο, να κλείσουμε τόσο ‘σφιχτά’ τα παράθυρα, ώστε να μην περνά η παραμικρή πνοή σύγχρονης φυσικής, μελετώντας τον «Τίμαιο».
Ποια είναι η θέση μετά απ’ όλ’ αυτά τού Πλάτωνα, στη μεγάλη συζήτηση περί νόμου και σύμπτωσης, που ‘παρακινεί’ πάλι σήμερα τα πνεύματα; Αντιπαραθέτει ο φυσικός Erwin Schrӧdinger σ’ ένα κείμενο για τον «Νόμο τής σύμπτωσης» τις δυό φυσικο-φιλοσοφικές ‘απόψεις’, απ’ τις οποίες και θα μπορούσε να εξηγηθή, λέει, η αιτιώδης αρχή στη φύση. Για τη «συντηρητική» άποψη είναι η αιτιότητα μια απολύτως κυρίαρχη ‘προϋπόθεση’ (Apriori), που δεν εξηγείται περαιτέρω, και η σύμπτωση μια λέξη άρα μόνο για την ανικανότητά μας να ανακαλύψουμε πλήρως το άπειρο πλήθος τών συνεργούντων αιτίων (( Όλα είναι επικεντρωμένα σε μας… )) . Για την «επαναστατική» αντίθετα άποψη είναι η σύμπτωση η μοναδική κυρίαρχη αρχή, στην οποία βασίζονται και όλα αυτά που ονομάζουμε αιτιότητα. Και θα μπορούσε να οδηγήση σε στατιστικά προβλεπόμενες συνέπειες, αυτό που είναι στην πραγματικότητα το ‘παιχνίδι’ αυτής της σύμπτωσης, όπου δεν θα ονόμαζαν παρά αυτές τις στατιστικές ‘κανονικότητες’ οι φυσικοί ή οι αιτιώδεις νόμοι. Οδηγώντας μας έτσι πίσω στην ανακάλυψη του Hume αυτή η «επαναστατική» άποψη, κατά την οποίαν και δεν υφίσταται κάποια ‘εσω-νομική’ (εσωτερικού νόμου…) σύνδεση, αλλά ο απλός δεσμός μιας ‘εκ συνηθείας’ εμπειρίας ανάμεσα σ’ αυτά που ονομάζουμε αιτία και ενέργεια.
Θα αντέτεινε απέναντι σ΄αυτήν την άποψη των πραγμάτων, ότι θα είχε τη θέση της στον μύθο τού σπηλαίου της «Πολιτείας» η ‘διαλυτική’ ως προς την έννοια της αιτίας κριτική τού Hume ο πλατωνικός Σωκράτης, εκεί όπου είναι δεμένοι στα καθίσματά τους, στο πιο βαθύ και πιο απομακρυσμένο απ’ το φως μέρος τού σπηλαίου οι άνθρωποι, με τέτοιον μάλιστα τρόπο ώστε να περιορίζεται μόνο στο προηγούμενο και στο επόμενο και στο ταυτόχρονο των σκιωδών φαινομένων πάνω στον τοίχο τού σπηλαίου η εμπειρία τους, όπου και μαθαίνουν να ‘προβλέπουν’ για το τί εμφανίζεται πιο συχνά, και μπορεί άρα πιθανώς να ξαναεμφανιστή, οι ‘ευφυέστεροι’ ανάμεσά τους. Απέναντι σ’ αυτό δε που ονομάζει ως δυό αντιτιθέμενες απόψεις φυσικο-φιλοσοφικής γνώσης ο Schrӧdinger, θα μας έλεγε ότι δεν είχε παραλάβει από καμμιάν απ’ αυτές τις δυό απόψεις τη μυθική του εξήγηση του κόσμου ο Τίμαιος του Πλάτωνα, αλλά από μιαν τρίτη πιθανή, ανάμεσα ή και πέρα ίσως απ’ τη «συντηρητική» και την «επαναστατική» άποψη. Είναι και τα δυό, αυστηρός μαθηματικός νόμος και χαοτική σύμπτωση η φύση, ‘εγκατεστημένη’ σε κείνην την περιοχή τού παντελώς απροσδιόριστου η σύμπτωση, κι εκεί όπου διαμορφώνει η μαθηματική τάξη εκείνην τη χαοτική αναρχία, χωρίς και να μπορή να τη διαμορφώση ποτέ εις τέλος, ο νόμος. Δεν κυριαρχεί λοιπόν ούτε ο νόμος ούτε η σύμπτωση μόνη της, αλλά ‘γεννιέται’ απ’ τη συνεπίδραση και των δυό ο κόσμος που πραγματικά συναντάμε.
Όσο κι αν ‘αντιπαρατέθηκε’ συχνά και με οξύτητα στην πλατωνική φυσική, δεν άλλαξε κατά βάσιν τίποτα στις αρχές της όσον αφορά στην αιτία και τη σύμπτωση ο Αριστοτέλης, αλλά συστηματοποιεί σ’ αυτήν τη θεμελιώδη περιοχή την κοσμοθεωρία τού δασκάλου του η δική του διδασκαλία του για τις τέσσερις «αιτίες». Δεν θα ήταν λοιπόν άραγες πιο αναγκαία από ποτέ μια ‘αντιπαράθεση’ με τις συστηματικές σκέψεις και των δυό τους για τη σημερινή φυσική φιλοσοφία;
Μια τελευταία ερώτηση έρχεται τώρα σχεδόν από μόνη της: επηρέασε καθόλου τη σύγχρονη φυσική επιστήμη η φυσική τού «Τίμαιου»; Κι ακόμα καλύτερα: πού, πότε και σε τί εύρος έλαβε χώρα μια τέτοια επιρροή; Δεν μπορούμε παρά να δώσουμε λίγο περισσότερο απ’ τις αρχές μιας απάντησης εδώ.
Υπήρξαν ‘εξοικειωμένοι’ τον δωδέκατον αιώνα με την πλατωνική θεωρία τής ύλης, των στοιχείων και των ελαχίστων σωμάτων άνδρες όπως ο Adelard του Bath, o Hugo του St. Victor κι ο Wilhelm του Conches. Ενώ αναφέρεται στον Αβερόη εν σχέσει προς τα πέντε κανονικά σώματα των ‘πλατωνικών’ (Platonici), επεξεργαζόμενος τη μαθηματική κατασκευή τών πέντε στοιχείων που συνθέτουν τον κόσμο, σ’ ένα μεγάλο κεφάλαιο τον 13ον αιώνα ο Roger Bacon. Ο οποίος και αμφισβητεί αυτήν τη θεωρία με την καταγόμενη επίσης απ’ τον Αβερόη αριστοτελική ‘αντίρρηση’, ότι θα ήταν ο κενός χώρος το αποτέλεσμα αυτής τής στερεομετρικής κατασκευής, κι ότι είναι εντελώς αδύνατο να υπάρχη κενός χώρος. Προσθέτει όμως εδώ, κι είναι πιο σημαντικό, παρατηρήσεις για την εξαγωνική (hexagonal) μορφή τών κυψελίδων στην κυψέλη και για εξαγωνικούς κρυστάλλους απ’ την Ιρλανδία και την Ινδία ο Roger Bacon. Και βρίσκονται εδώ ίσως τα θεμέλια μιας καινούργιας επιστήμης. Ενώ μπορούμε να αναμένουμε επίσης, αν θα ανακαλύψη αργότερα η έρευνα τη διείσδυση της μαθηματικής φυσικής τού Πλάτωνα στον ‘οκαμισμό’ (Okhamismus – φιλοσοφικός κλάδος τού νομιναλισμού, υπό τον Άγγλο Όκαμ) τού 14ου αιώνα. Μοιάζει να οδήγησε γενικά πάντως η κυρίαρχη κατεύθυνση της αριστοτελικής σκέψης, μαζί με την αυθεντία τής Εκκλησίας, σε άλλη ‘διαδρομή’ τις σκέψεις και τους στοχασμούς τών ‘πολυμαθών’ και των φυσικών ερευνητών τού Μεσαίωνα.
Ανανέωσαν ωστόσο τον 15ον αιώνα στην Ιταλία, ο μεγάλος Pierro della Francesca κι ο μαθητής του, φραγκισκανός μαθηματικός Luca Pacioli, το σύστημα των κανονικών πολυέδρων, ακολουθώντας τον Ευκλείδη ο Piero, και στρεφόμενος αποφασιστικά προς τη φυσική φιλοσοφία του Πλάτωνα ο Pacioli. Ο οποίος και επηρρέασε ισχυρά κατόπιν τον Leonardo da Vinci απ’ τη μια, που ήταν εξοικειωμένος, όπως δείχνουν τα χειρόγραφά του, με την πλατωνική θεωρία τών στοιχείων, και τους μαθηματικούς τού 16ου αιώνα απ’ την άλλη.
Ο ίδιος τρόπος στερεομετρικής θεωρίας διατρέχει τη σκέψη και εμφορεί τα γραπτά τού Johannes Kepler. Ο οποίος και χρησιμοποιεί ‘παράξενα’ τα πέντε κανονικά πολύεδρα στην κοσμογραφία του (Kosmographie), παρεμβάλλοντας, σε τερατωδώς μεγάλες διαστάσεις, ανάμεσα σε δυό κάθε φορά πλανητικές σφαίρες το καθένα τους, για να εξηγήση τις διαφορετικές ανάμεσα στις ‘σφαίρες’ αποστάσεις – μια φανταστική υπόθεση (Hypothese), που την πολέμησε αμέσως ο Tycho Brahe, και τη μετέτρεψε πλήρως, για να μην την εγκαταλείψη εντελώς, ο ίδιος ο συγγραφέας της. Αλλά γνώριζε επίσης τα στοιχειώδη σωματίδια του «Τίμαιου» και μελετούσε φαινόμενα όπως οι εξαγωνικοί κρύσταλλοι του πάγου και η διάταξη των φύλλων γύρω απ’ τα κλαδιά τών φυτών ο Kepler.
Ανανέωσε κατόπιν τον 17ον αιώνα το σύστημα του Επίκουρου, το σύστημα του κλασσικού δηλ. ατομισμού, ο Γάλλος μαθηματικός και φιλόσοφος Pierre Gassendi – ένα υψίστης σημασίας για την ιστορία τής φυσικής γεγονός. Δεν συνέβη ακριβώς κάποια ‘πρόοδος’, είναι όμως αξιοσημείωτο, ότι συνέδεσε ένα τουλάχιστον απ’ τα πλατωνικά στοιχειώδη σωματίδια, το κανονικό τετράεδρο, με τα επικούρεια άτομα. Κι ενώ έχουμε το άτομο της φωτιάς στον «Τίμαιο», το ‘μετατρέπει’ σε άτομο του ψύχους ο Gassendi. Όπου προσπαθούν να εξηγήσουν με απλοϊκόν τρόπο, απ’ τις κορυφές τών πυραμίδων την αίσθηση του ‘τρυπήματος’ και οι δυό υποθέσεις.
Αναλογιζόμαστε άθελά μας, ποιον δρόμο θα είχε πάρει η σύγχρονη φυσική επιστήμη, αν είχε ‘αναζωπυρώσει’ τη μαθηματική φυσική τού Πλάτωνα στη θέση ή και δίπλα στον ατομισμό τού Δημόκριτου ο 17ος αιώνας. Δεν μπόρεσα να βρω την παραμικρή αναφορά στον «Τίμαιο» στους ογκώδεις τόμους τού «ιδρυτή τής σύγχρονης χημείας» στον 17ον αιώνα Robert Boyle, ενώ υπήρξε (αντίθετα…) εξοικειωμένος με κείνο που ονομάζει «πλατωνική απομίμηση της ατομικής φυσιολογίας» ο σύγχρονος του Boyle, και επικεφαλής τών πλατωνικών τού Cambridge, Ralph Cudworth.
Η φυσική φιλοσοφία τού Emanuel Swedenborg προέρχεται, όπως παρουσιάζεται στις πρώιμες επιστημονικές του πραγματείες, απ’ τις πιο διαφορετικές πηγές. Ανάγονται έτσι στον Bruno και τον Descartes οι σπόνδυλοι και τα σφαιρικά άτομα, στους «Πυθαγόριους» οι κυκλικές κινήσεις. Οφείλει στον Bruno τη διάταξη σε κανονικά γεωμετρικά και στερεομετρικά συστήματα, τρίγωνα, τετράγωνα, εξάγωνα και πυραμίδες, των μικρών του ατομικών σφαιρών (Sphȁren). Θα ήταν εξίσου λοιπόν απερίσκεπτο, να παραδεχτούμε όπως και να αρνηθούμε μιαν κρυμμένην εδώ επίδραση του «Τίμαιου». Ενώ έχει τονιστή συχνά απ’ την άλλη, ότι ‘προαισθάνθηκε’ μελλοντικές θεωρίες τής αστρονομίας, της κρυσταλλογραφίας, της φυσικής και της χημείας ο Swedenborg.
Δημοσίευσε το έτος 1814 μιαν επιστολή στον κόμη Berthollet ο περίφημος φυσικός Ampėre, στην οποίαν και κατασκεύασε 23 πολύεδρα (Polyeder), απ’ το τετράεδρο μέχρι εκείνο που ονομάζει «επτα-οκτάεδρο» (Hepto-Oktaeder), για να ‘εικονογραφήση’ τη στερεομετρική θέση τών ατόμων στις χημικές συνθέσεις. Ενώ ‘υπεδείκνυε’ την ίδιαν κατεύθυνση λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1808, στη Royal Society του Λονδίνου ο William Wollaston. Δεν φαίνεται να έχη την παραμικρή όμως ιδέα για έναν μεγάλον ΄προπάτορα’ κανένας απ’ τους δυό. Γνώριζε ωστόσο ίσως την επιστολή τού Ampėre, και αναθυμόταν σίγουρα τον «Τίμαιο», γράφοντας τα “Maxime” του ο Γκαίτε: «Πώς θα μπορούσε να φτάση τελικά, αν δεν ήταν τόσο ριζικά στερεομετρική στις ‘άψυχες’ ακόμα αρχές της, στην ανυπολόγιστη και αναρίθμητη ζωή η φύση;».
( τέλος κεφαλαίου – συνεχίζεται με το κεφάλαιο «Ο Πλάτων ως γεωφυσικός και γεωγράφος» )
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου